Alper Gezeravcı’nın Türkiye’nin uzayda başarıyla tamamladığı ilk deney: Oksijen üretimi
Türkiye'nin insanlı ilk uzay görevinde gerçekleştirilen 13 deneyden biri, Çevre Bilimleri Enstitüsü Doktor Öğretim Üyesi Berat Haznedaroğlu'nun liderliğinde hazırlanan "UzMAn" deneyi oldu. Bu deney, mikroalg türlerinin karbondioksit yakalama performanslarını ve oksijen üretim kabiliyetlerini belirlemeyi amaçlıyordu.
İlk Türk Alper Gezeravcı'nın Uluslararası Uzay İstasyonu'ndaki (ISS) çalışmaları sırasında gerçekleştirdiği deneye ait örnekler, geçen hafta dünyaya ulaştı.
Boğaziçi Üniversitesi Sarıtepe Kampüsü'nde başlayan incelemeler sonucunda, deneyin ilk sonuçlarına göre, alglerin yer çekimsiz ortamda, kapalı mekanlarda bulunanlardan 3 ila 5 kat daha fazla karbondioksiti oksijene dönüştürme yeteneğine sahip olduğu belirlendi. Bu bulgu, uzaydaki kapalı ortamlarda yaşam destek sistemlerinin geliştirilmesi ve uzun süreli uzay misyonlarında astronotların ihtiyaç duyduğu oksijenin sağlanması açısından büyük önem taşıyor.
Berat Haznedaroğlu'nun liderliğinde yürütülen projede, TÜBİTAK Marmara Araştırma Merkezi (TÜBİTAK MAM) ve İstanbul Medeniyet Üniversitesi'nden 8 bilim insanı görev aldı. Deneyin düzenlenmesine TÜBİTAK Uzay Enstitüsü de destek sağladı. Deneyde, ikisi kutuplardan izole edilen ve biri tatlı su, biri tuzlu su yaşamına uygun olan toplamda 3 farklı mikroalg türü test edildi.
Alglerin soğuk zincirde dünyaya dönüşü sağlandı
Deney süreci ve deneyin ilk sonuçlarına ilişkin bilgi veren Haznedaroğlu,
Alper Bey, deneyin sonuncu gününde mikroalg türlerini özel hazırladığımız koruyucu solüsyona transfer etti ve o halleriyle beraber korunmasını sağladı. Algler soğuk zincire alınarak dünyaya dönüşü sağlandı, örneklerimiz Boğaziçi Üniversitesi'ne geldi.
dedi.
"Deneyde kullanılan 3 mikroalg türü de düzgün performans gösterdi"
Gezeravcı'nın Uluslararası Uzay İstasyonu'na (ISS) ulaşmasının ardından, deneyi Avrupa Uzay Ajansı'na (ESA) ait Columbus modülündeki sisteme bağlayıp çalıştırdığını ifade eden Haznedaroğlu, sonrasında yer bilgisayarıyla beraber uydu üstünden ilk verileri almaya başladıklarını belirtti.
Yosunları biraz daha zorlamak ve daha önce yapılmamış bir çalışmayı ortaya koyabilmek için proje paydaşlarından TÜBİTAK MAM'daki araştırmacıların geliştirdiği bir karbondioksit zenginleştirme ünitesini de deneye eklediklerini aktaran Haznedaroğlu, deneyin ilk sonucu hakkında şunları söyledi:
Biz yaklaşık milyonda 500 birim gibi bulunan karbondioksit seviyesini daha da artırarak yaklaşık milyonda 2 bin, 2 bin 500 birime kadar çıkardık. Elde ettiğimiz verilerde bu seviyelerdeki karbondioksitin yaklaşık 3’te 1 kadar azaldığını gözlemleyebildik. Reaktörlerimiz toplamda 30 mililitrelik küçük reaktörlerdi ve dolu sistemleriyle beraber oksijene çevirme performansının aslında çok olduğunu söyleyebiliriz. UzMan deneyiyle beraber hava iyileştirmede yosunlarımızı kullanabileceğimizi kanıtlamış olduk.
Yeterli ölçeklendirildiğinde orta boy bir mikroalg reaktörü aslında 3 mürettebatın 1 günde tükettiği karbondioksitin tamamını oksijene çevirebilecek potansiyele sahip, çalışmalarımız bunu gösteriyor.
Uzaya gönderdikleri 3 mikroalg türünün de düzgün performans gösterdiğinin altını çizen Haznedaroğlu, bunları bir sonraki görevlerde kullanabilecekleri alg türleri arasına aldıklarını kaydetti.
"Fonksiyonel gıda üretimi için de algler kullanılabilir"
Şu an uzay istasyonundaki karbondioksiti oksijene çeviren sistemlerin fiziksel ve mekanik sistemler olduğunu bildiren Haznedaroğlu,
Eğer bunlar bozulursa, Ay, Mars görevi gibi kolonileşme, üs kurma gibi durumlar oluştuğunda, Dünya'dan bir kargonun ulaştırılması en az altı ay ya da bir yıla kadar sürecek. Mekanik bir sistemin bozulması böyle bir durumda oradaki mürettebatın hayatını tehlikeye atabilir. O yüzden yosunların kendi kendine büyüyebilen, yenilenebilir sistemler olmaları önemli bir kazanç. UzMAn deneyiyle beraber hava iyileştirmede yosunlarımızı kullanabileceğimizi kanıtlamış olduk.
şeklinde konuştu.
UzMAn deneyiyle aslında birden fazla amaçları olduğuna değinen Haznedaroğlu, antioksidanları, Omega-3'leri, vitaminleri olan, bağışıklık sistemini kuvvetlendiren ve astronotların oradaki enerji ihtiyacını sağlayabilecek fonksiyonel gıda üretimi için de alglerin kullanılabileceğini ortaya koyduklarını kaydetti.
Haznedaroğlu, sözlerini şöyle tamamladı:
Deneyin ikinci aşamasında, algleri metabolik olarak incelemiş olacağız ve en fazla hangi fonksiyonel gıda ürünlerinin elde edilebileceğini anlamış olacağız. Ayrıca hangi mekanizmaların, oksijene çevirmede, onlara daha fazla katkısı olduğunu bilimsel olarak ortaya koymuş olacağız. İnsanların ihtiyaçları tamamen aynı. Enerji, gıda ihtiyaçları var. Uzayda diğer deneyler için yetiştirilen bitkilerin gübre ihtiyacı var. Bir hayvanın ihtiyacı olduğunda, onlara yem olarak kullanılabiliyor. Yarın değerli metallerin kazanılması, hidrojen üretimi gibi de çok farklı ticari uygulamalar için kullanılabileceğimize dair önemli veri elde etmiş olduk.